De warmte die door het doucheputje wegstroomt

Volgens Milieu Centraal gaat ruim een kwart van je gasverbruik op aan het opwarmen van water voor de badkamer en de keuken. Bij de meeste huishoudens is een groot deel hiervan aan de douche toe te schrijven.

“Bij douchen heb je een heel hoog vermogen, nog veel hoger dan bij de verwarming”, vertelt Jacobs. “Als de verwarming aanstaat hebben we het vaak over 5 kilowatt; bij douchen over 16 of misschien wel 24 kilowatt. Dat is echt een enorm vermogen, dat eigenlijk via het doucheputje wegstroomt.”

Volgens Jacobs is de verwachting dat het aandeel van douchen in de energierekening de komende jaren gaat toenemen. De cijfers van Milieu Centraal wijzen dit uit: het gemiddelde gasverbruik is tussen 2010 en 2018 met meer dan 20 procent gedaald, terwijl het gasverbruik voor douchen vrij constant is gebleven. Dat komt omdat cv-ketels zuiniger zijn geworden en huizen beter geïsoleerd, terwijl we vaker en langer zijn gaan douchen.

Daarom zijn Jacobs en zijn collega’s bij TNO in 2014 gaan onderzoeken wat de opties zijn om de warmte die je bij douchen verliest terug te winnen. Dat viel toen nog erg tegen, maar ondertussen zijn er volgens Jacobs goede oplossingen op de markt, die flinke besparingen kunnen opleveren.

Hoe win je warmte terug uit douchewater?
Bij warmteterugwinning (wtw) in de douche wordt de warmte van het wegstromende water via een warmtewisselaar teruggewonnen. Die gebruikt dat vervolgens om het koude leidingwater dat wordt aangevoerd alvast voor te verwarmen, zodat er minder energie nodig is om deze op temperatuur te krijgen.

In de warmtewisselaar stroomt het (gebruikte) douchewater langs het koude water dat wordt aangeleverd, maar mengen de twee dus niet. Het 'vieze' water wordt dus nog steeds gewoon afgevoerd, maar niet voordat een deel van de warmte aan het koude water wordt afgegeven dat naar je douche gaat.

Het voorverwarmde water kan zowel naar de koudwatertoevoer van de douche, als naar de boiler die heet water bereid. Jacobs legt uit dat hier vaak nog veel te winnen valt: “Naar die koudwaterpoort van de douche wordt meestal wel een aansluiting aangelegd. Maar naar de boiler, dat moet vaak helemaal naar de zolder. Dan moet er een leiding worden getrokken, en dat is natuurlijk best wel een gedoe. Dus die wordt vaak weggelaten, ook al betekent dat soms dat wel de helft van het rendement wordt misgelopen.”

De Multifunctionele Energie-Efficiënte Douchecabine
In 2016 lanceerden Jacobs en zijn collega’s bij TNO een project, met financiering van TKI Urban Energy, om te onderzoeken hoe je het meeste rendement uit douche-wtw kunt halen.

Het resultaat is de MEED. “De Multifunctionele Energie-Efficiënte Douchecabine”, legt Jacobs een beetje lachend uit. “Dat is dus niet alleen een douchewarmtewisselaar, maar ook een gesloten douchecabine, zodat je echt het maximale rendement haalt.”

Om de hoogste rendementen te halen is het namelijk belangrijk dat er zo min mogelijk warmte verloren gaat tijdens het douchen. “Als je lekker staat te douchen komt het water bijvoorbeeld met 38 graden uit de douchekop, en gaat het met 32 graden het putje in”, vertelt Jacobs. “Je bent dan eigenlijk vooral de tegels aan het opwarmen, en een hoop waterdamp in je badkamer aan het creëren.”

Volgens Jacobs kun je dit verlies beperken door bijvoorbeeld een douchecabine te installeren en onder je douche een douchebak te plaatsen, waardoor je minder warmte verliest aan de koude vloertegels.

Naast de cabine heeft de MEED ook een speciaal-ontworpen warmtewisselaar die 80 procent van de warmte uit het afvalwater kan terugwinnen. “Dat is denk ik wel het hoogste rendement op de markt”, vertelt Jacobs. “Als je dat combineert met die douchebakken en de cabine hou je in de praktijk rond de 70 procent over. Je verliest dus maar 30 procent uiteindelijk.”

Ingrijpende verbouwingen
Volgens Jacobs laat dit zien dat het succes van douche-wtw niet alleen in de warmtewisselaar zit, maar ook in het beperken van alle andere verliezen. Hier zit ook gelijk de crux van de uitdaging bij douche-wtw: om het maximale eruit te halen moet je soms forse ingrepen doen in je huis.

De aansluiting op de cv-ketel of boiler is daar één van, vertelt Jacobs. “Bij nieuwbouw is dat natuurlijk prima te doen, als je het meeneemt in het ontwerp”, legt hij uit. “Maar bij renovatie moet je het ook echt in gaan frezen en daarna vaak weer stuken, et cetera.” Bij de MEED is dit opgelost door een kleine elektrische boiler te integreren. Hierdoor hoeft er geen leiding te worden aangelegd om het volledige wtw-rendement te behalen.

Bij appartementen is het lastig om de standaard douchepijp-wtw te plaatsen. Dat is namelijk een twee meter lange buis, die in plaats van de reguliere afvoerbuis onder de douche komt. In een appartement betekent dit dat het bij de onderburen zou moeten worden geplaatst.

Eén oplossing hiervoor is de douchegoot- of douchebak-wtw, waarbij de warmtewisselaar horizontaal ligt. Echter, het rendement van dat systeem is beperkt. Een andere oplossing voor appartementen is de douche-wtw met een opvoerpomp. Dit werkt vrijwel hetzelfde als de douchepijp-wtw, behalve dat het afvoerwater eerst omhoog wordt gepompt, waardoor de warmtewisselaar in de douchepijp in de muur naast of achter de douche kan worden ingebouwd.

Kosten en besparingen van douche-wtw
Milieu Centraal heeft voor een aantal verschillend soorten douche-wtw systemen ingeschat wat de kosten zijn en wat huishoudens kunnen besparen.

De kosten liggen tussen 600 en 800 euro voor simpele systemen, en 2.000 en 2.600 euro voor de uitgebreidere installaties. Wat betreft de besparingen lopen de inschattingen ook flink uiteen, maar dat ligt vooral aan de gasprijs die men hanteert. Bij een gasprijs van 1,20 euro per kubieke meter zitten de besparingen tussen de 55 en 80 euro, maar bij een gasprijs van 3 euro per kubieke meter loopt het verschil op. Dan besparen huishoudens met de douchepijp-wtw 200 euro per jaar, terwijl een losse douche-wtw (die je zonder verbouwing kan plaatsen) slechts 140 euro per jaar bespaart.

Voor huizen die verwarmd worden met een warmtepomp met opslagvat zijn er volgens Jacobs nog meer besparingen mogelijk. “Een warmtepomp levert vaak te weinig vermogen om mee te kunnen douchen, dus dan heb je een opslagvat nodig”, vertelt Jacobs. “Bij een gezin moet je toch al gauw aan 200 of 250 liter denken. Maar met een goede warmtewisselaar voor de douche kun je dat bijna halveren.” Kleinere opslagvaten hebben als bijkomend voordeel weer dat er minder warmte en energie verloren gaat op de momenten dat ze niet gebruikt worden.

Onbekend maakt onbemind
De voordelen van douche-wtw zijn duidelijk. En hoewel er dus uitdagingen zijn rondom het toepassen van de techniek in bestaande woningen, denkt Jacobs dat het voor nieuwbouw een voordehand liggende keuze is. Toch gebeurt het nog niet overal.

Het trendrapport van TKI Urban Energy concludeert dat er zowel bij installateurs als gebruikers nog een gebrek aan aandacht is voor de mogelijkheden rondom douche-wtw. Het rapport voegt daaraan toe dat het belangrijk is dat wtw standaard in het portfolio van de installatiesector komt, zodat het bij ingrijpende renovatiemomenten – het beste moment om het in bestaande woningen toe te passen – altijd in overweging genomen wordt.

Jacobs denkt ook dat het nog een beetje een kwestie van bekendheid is. “Onbekend maakt onbemind”, zegt hij. “En ik denk dat in het geval van appartementen veel partijen nog niet voor zich zien hoe ze het kunnen realiseren. Terwijl er volop mogelijkheden zijn.”